HISTORIA
Nadbor jest jednym z 13 tzw. „małych Holendrów”, holowników parowych powstałych na mocy polsko – holenderskiego traktatu handlowego z 18 grudnia 1946 r. Całość umowy strona holenderska zrealizowała do 1949 r. Zbudowano dziewięć holowników o mocy 500 KM i trzynaście o mocy 250 KM, przeznaczonych do obsługi Odry skanalizowanej na odcinku Gliwice – Koźle – Wrocław. Holownik „Nadbor” należy do tej drugiej grupy. Jego siostrzane jednostki nosiły następujące nazwy: „Światopełk” (wybudowany jako pierwszy; stąd przyjęła się nazwa klasy „Światopełk”), „Bożydar”, „Bożymir”, „Bronisz”, „Chwalisław”, „Jurand”, „Mestwin”, „Mściwój”, „Nadbor”, „Radosław”, „Ścibor”, „Zbyszko”, „Sędziwój”. W budowie serii holowników, wg. projektu uzgadnianego przez stronę holenderską z polską, uczestniczyło wiele przedsiębiorstw związanych z holenderskim przemysłem stoczniowym.
W 1954 r. stocznia w Koźlu zbudowała na dokumentacji holenderskiej dwa holowniki tego typu o nazwach „Bogumił” i „Bogusław”, różniące się wszakże od wymienionych wyżej ogólnie kształtem rufy, która była zaokrąglona w przeciwieństwie do „tępych”, holenderskich.
Holownik parowy „Nadbor” od chwili przyjścia do kraju zaczął pełnić służbę liniową przy holowaniu barek towarowych pomiędzy Koźlem (oraz Gliwicami) a Wrocławiem razem z siostrzanymi statkami. Żeglugę tę uprawiał do ok. 1965 r., kiedy to na tę trasę zaczęły wyruszać pierwsze zestawy pchane i zestawy combi. Wkrótce – do 1968 r. wyparły one z eksploatacji wszystkie parowce.
Ponieważ materiały archiwalne dawnej żeglugi na Odrze (obecnie „Odratrans” S.A.) dotyczące starych parowców, w tym dokumentacja techniczna trafiły do zbiornic makulatury (m.in. w Belgii – sic!) wszelkie dalsze losy „Nadbora” i jego siostrzanych jednostek można odtworzyć wyłącznie na podstawie relacji ustnych.
HP „Nadbor” po wycofaniu z linii był używany w charakterze pływającej kotłowni w Bazie Remontowej Żeglugi na Odrze (od roku 1968 do ok. 1975). Później zaś (w końcu lat 70-tych) przebywał na którejś z hydrobudów w dawnej Czechosłowacji (na Łabie), jako źródło prądu; w tym celu w dawnych rufowych pomieszczeniach załogowych umieszczono agregat prądotwórczy wraz ze stacją rozdzielczą energii elektrycznej.
Po powrocie, w roku 1982, próbowano go wykorzystać na akwenach Wrocławskiego Węzła Wodnego w charakterze lodołamacza (adaptację statku na lodołamacz zakończono 10.12.1982 r.). W tej funkcji statek ze względu na kształt dziobnicy zupełnie się nie sprawdził. Ostatecznie w 1983 r. został odstawiony na postojowisko Osobowice I. W 1986/87 r. z inicjatywy inż. Mariana Szwarca, zdecydowano w PP „ŻnO”, że statek będzie chroniony jako zabytek. W roku 1992 Żegluga na Odrze, przekształcona następnie w ODRATRANS S.A. przekazała dyspozycję statkiem Fundacji Otwartego Muzeum Techniki – na mocy odpowiedniego porozumienia. Fundacja dzierżawiła go różnym użytkownikom próbując eksponować statek na Odrze wrocławskiej w roli również zaplecza niewielkiej kawiarenki lądowej i statku muzeum. W latach 1992-1993 statek eksponowany był na nabrzeżu przy Hali Targowej, następnie na przystani żeglugi pasażerskiej spółki A. Rysiew & T. Hordejuk. W 1996 r. statek przekazano wrocławskiej Lidze Morskiej. Do początku lipca 1997 r. statek bazował w dolnym awanporcie śluzy Różanka. Wobec narastającego zagrożenia powodziowego przeprowadzono jednostkę do bazy Osobowice I i zabezpieczono tak, że nie ucierpiała od powodzi.
16 lipca 1998 r. statek przejęło w użytkowanie Biuro Studiów i Dokumentacji Zabytków Techniki z programem jego eksploatacji w roli pracowni, statku – muzeum, czasowo również w roli pracowni architektonicznej i biura Fundacji Otwartego Muzeum Techniki. 18 sierpnia 1998 r. statek przeprowadzono do stoczni „Zacisze” – do basenu spółki ODRATRANS celem przeprowadzenia przeglądu i podjęcia niezbędnych prac remontowych umożliwiających przeprowadzenie statku do 25 września 1998 r. na stałe miejsce ekspozycji przy Wybrzeżu Wyspiańskiego. BSiDZT, przy współpracy ODRATRANS S.A., Inspektoratu Żeglugi Śródlądowej, Okręgowej Dyrekcji Gospodarki Wodnej we Wrocławiu, Fundacji Otwartego Muzeum Techniki podjęło prace remontowe statku i uzbrojenie docelowego portu postoju przy Wybrzeżu Wyspiańskiego (uporządkowanie nabrzeża, zabudowa przyłącza energii elektrycznej, linii telefonicznej, linii internetu, ujęcia wody).
OPIS
Statek wykonano ze stali okrętowej, poszycie nitowano, jednak obecnie część kadłuba jest spawano (w skutek późniejszych remontów). Obecnie jest to jedyny holownik parowy w Polsce z zachowaną oryginalną maszyną parową i kotłownią. Maszyna parowa o mocy 250 KM przekazywała moc na śrubę czteropiórową, prawoskrętną. Para do napędu, prowadzona pod ciśnieniem 16 atmosfer, uzyskiwana była z kotła typu szkockiego, dwupłomienicowego o pow. ogrzewalnej 83 m². Silnik parowy ostatni raz był uruchomiony w 1986 r. Obecnie niesprawny. Ponadto na statku zachował się układ sterowania (ręczny) i winda kotwiczna. W dawnych kajutach kapitańskiej i mieszkalnych urządzono biuro Fundacji Otwartego Muzeum Techniki, w pomieszczeniach sypialnych załogi na rufie – małą salę ekspozycyjno – wykładową.
NADBOR DZIŚ
Od 1998 r. na Nadborze prowadzone są zajęcia edukacyjne, spotkania weteranów żeglugi odrzańskiej, imprezy kulturalne, realizowane są liczne projekty, odbywają się koncerty i wystawy. HP Nadbor jest pierwszym statkiem Muzeum Odry, obecnie składającego się z 5 jednostek (3 we Wrocławiu, 2 w Głogowie). Ostatniego remontu jednostki dokonano w 2012 r., wyposażając statek w ogrzewanie olejowe. Tu też znajduje się biuro FOMT.
