Z myślą o przyszłości ukazał się 12 tom „Technika w dziejach cywilizacji” pod redakcją Stanisława Januszewskiego. W roku 2016 kontynuowano Warsztaty Archeologii Przemysłowej na sesjach w Świdnicy (27.IX.2016) i Wrocławiu (21.X.2016). Celem spotkań była wymiana doświadczeń ochrony zabytków oraz roli kulturotwórczej i pożytków tkwiących w ochronie dziedzictwa przemysłowego. Książka obejmuje wszystkie referaty wygłoszone podczas obu sesji.: o samolotach, motoryzacji, oświetleniu i lampach, kopalnictwie węglowym i naftowym, o budowlach hydrotechnicznych w Niemczech i Holandii, relacja z rejsu do Kędzierzyna – Koźla. Autorzy: Jakub Marszałkiewicz, Piotr Pluskowski, Ewa Wieruch – Jankowska, Aleksander R. Sokołow, Eufrozyna Piątek, Wojciech Preidl, Ryszard Fuchs, Stanisław Januszewski, Borys Grzegorzak – Łoposzko, Marek Miśko, Maciej Wąs.
Cykl konferencji „Rzeka w mieście” jakie się odbywały na barce „Irena” w czasie rejsu po Odrze w ramach projektu „ODRZAŃSKA ODYSEJA” na trasie Wrocław – Kędzierzyn-Koźle – Wrocław. Książka zawiera wiele opisów zabytków związanych z odrzańską żeglugą śródlądową i starych fotografii. Opisuje wiele przykładów roli rzek w strukturach wielkich i mniejszych ośrodków miejskich. Mowa jest w książce o programach przybliżenia rzek społecznościom lokalnym i nie tylko, są to programy związane z żeglugą towarową i turystyczną bądź rekreacyjną. Znajdziemy w książce również przykłady zasadzania programów wiążących rzekę z miastem na materialnym bądź duchowym dokumencie dziedzictwa cywilizacyjnego, także tego związanego z czasem industrii. Z uwagi na misję Fundacji promocji idei ochrony zabytków przemysłu i techniki, w tym Nadodrza i rzeki Odry, stworzenia we Wrocławiu przestrzennego, Otwartego Muzeum Techniki, książka akcentuje również rolę jaką w procesach ochrony i udostępniania dzieł kultury akwatycznej, inżynierii lądowej i wodnej, energetyki, przemysłu, transportu i komunikacji, gospodarki komunalnej odegrać może planowanie przestrzenne i interdyscyplinarnie pomyślane strategie rozwoju miast, rzeki postrzegające także w rolach pasów transmisyjnych przemysłowych technologii, międzynarodowych szlaków transportowych, metropolitarnych sieci komunikacyjnych, źródła energii, zabezpieczenia przeciwpowodziowego obszarów nadrzecznych, podnoszenia jakości życia społeczności osiadłych w ich dolinach.
Bardzo cenna książka dla osób interesujących się historią i techniką, jest w niej też dużo ciekawostek dla każdego.
XI Międzynarodowy Warsztat Archeologii Przemysłowej kontynuuje doświadczenia warsztatów wcześniejszych, których sesje prowadziliśmy W Świdnicy, Dzierżoniowie, Bielawie, Nowej Rudzie, Wałbrzychu, Niegowie. Tym razem ogarniamy Świdnicę, Niegów i po raz pierwszy Redecz Krukowy na Kujawach.;
Stanisław Januszewski mówił o samolotach braci Wróblewskich, jednych z pierwszych w świecie o metalowej, spawanej konstrukcji kadłuba, płatów, usterzenia.
Dr inż. Wacław Hepner z Politechniki Opolskiej mówił o muzeum motoryzacji. Piotr Pluskowski opowiadał o autobusach produkowanych w Cieszynie przez Jana Molina po lata 50. XX w.
W książce przeczytać można o królu rosyjskich inżynierów, o początkach nowoczesności, o nowym życiu barki a także wiele innych ciekawych informacji z lotnictwa, żeglugi, kopalnictwa…
Tom 4 studiów zawiera prace prezentowane w 2015 roku na spotkaniach Dolnośląskiej Akademii Lotniczej prowadzonej przy Fundacji Otwartego Muzeum Techniki, z udziałem Klubu Lotników Loteczka oraz Jeleniogórskiego i Wrocławskiego Klubu Seniorów Lotnictwa. Podobnie jak w tomach wcześniejszych (2013-2015) utrzymać chcemy wielowątkowy charakter naszych spotkań, w zależności od zainteresowań autorów, sięgający czasu pionierskich działań na polu techniki lotniczej, dziejów przemysłu lotniczego. sportu i militarnego wykorzystania lotnictwa, rozwoju nauki, techniki i technologii, polskiego w nie wkładu.
Nasze konwersatoria prowadzą również ku lotniczym krajobrazom, a znamiennym jest dla nich uwaga jaką przywiązujemy do prezentacji dziedzictwa kultury lotniczej Polski i ochrony pomników techniki lotniczej, historycznych pól wzlotów, miejsc znaczonych lotniczym dziedzictwem, lotniczej architektury. Sięgając ku materialnym dokumentom dziedzictwa kultury lotniczej, mówić chcemy nie tylko o maszynie, także o człowieku i jego dziele.
W roku 2015 zasadniczy kierunek prac DAL wytyczył jubileusz 70-lecia szybownictwa polskiego na Dolnym Śląsku, znaczony pierwszym lotem Władysława Dziergasa wykonanym 2 sierpnia w Jeżowie Sudeckim i I Ogólnopolską Konferencją Szybowcową (18-23 listopad 1945), która na wiele lat wytyczyła kierunki rozwoju polskiego szybownictwa i modelarstwa lotniczego. Jubileusz stał się okazją prezentacji osiągnięć dolnośląskiego lotnictwa sportowego, na imprezy z nim związane sprowadzając do Jeżowa Sudeckiego i ich bohaterów i świadków historii, a uwieńczyliśmy je Konferencją „Kultura skrzydłami pisana” – w Jeżowie Sudeckim, w kolebce szybownictwa światowego i polskiego, prowadzoną (18-19.11.2015).
Edward Sobczak: urodzony w r. 1938 w Ostrowie Wlkp. Wraz z rodzicami i braćmi w roku 1946 przeprowadził się do Wrocławia, zamieszkując w dzielnicy Sępolno. Po ukończeniu Technikum Mechanicznego i Wydziału Mechanicznego Politechniki Wrocławskiej, rozpoczął pracę zawodową w Zakładzie Szybowcowym ZSLS nr 4 na lotnisku Gądów Mały, na stanowisku Głównego Technologa. Posiadając nadane przez SZD Bielsko uprawnienia konstruktorskie, prowadził budowę wszystkich prototypów i serii szybowców produkowanych we Wrocławiu, poczynając od drewnianych FOK 24C, na laminatowych JUNIORACH, SZD-55 Promyk i ACRO kończąc. W roku 1982 został kierownikiem wrocławskiego Zakładu. Jako członek personelu technicznego w reprezentacji Polski, wielokrotnie brał udział w Szybowcowych Mistrzostwach Świata i Europy. W roku 2000 przeszedł na emeryturę, rozwijając działalność w Klubie Lotników Loteczka, Wrocławskim Klubie Seniorów Lotnictwa, w Dolnośląskiej Akademii Lotniczej
Fundacja Otwartego Muzeum Techniki zamierza wydać słownik Polaków, pionierów lotnictwa, pracę Stanisława Januszewskiego, autora m.in. Wynalazków lotniczych Polaków 1836-1918, Tajnych wynalazków lotniczych Rosja 1870-1917, monografii Witolda Jarkowskiego, inżyniera – aeronauty, 1875-1918.
Słownik będzie dwuczęściowy, część druga, publikowana będzie w 2017 r. Obejmie ok. 700 Polaków walczących w siłach powietrznych państw Ententy i Centralnych, znacząco więcej od znanych historiografii polskiej.
Część pierwsza, pod roboczym tytułem „Polacy – pionierzy lotnictwa, 1846-1918” poda biogramy ok. 1300 Polaków („cywili”) czynnych na polu aeronautyki i lotnictwa w latach 1646-1918. Blisko 70% nazwisk po raz pierwszy pojawi się w piśmiennictwie polskim. Słownik wydamy w dwu tomach w drugiej połowie roku 2016.
Do 30 lipca 2016 przyjmujemy wpłaty subskrypcji na część pierwszą, w wysokości 150 zł. płatne na konto Fundacji: BGŻ SA I/O Wrocław, nr 46 2030 0045 1110 0000 0398 0060. Wszyscy subskrybenci otrzymają egzemplarz książki. Na pierwszych jej stronach zostaną też wskazani. Zapraszamy do współpracy.
70 lat temu na Dolnym Śląsku pojawiły się polskie skrzydła. 2 sierpnia 1945 r. Władysław Dziergas wykonał w Jeżowie Sudeckim pierwszy lot, 18-23 listopada Jeżów gościł uczestników I Ogólnopolskiej Konferencji Szybowcowej, Tzw. Sejmik Szybowników na wiele lat wytyczył kierunki rozwoju sportów lotniczych i modelarstwa lotnicznego w Polsce.
Opowiadając o dziejach wojskowego zespołu pilotażowego „Romb” stworzonego przez mjr pil. Władysława Hermaszewskiego (1928 – 2002) i działającego we Wrocławiu w latach 1958 – 1963 Andrzej Paściak czerpie ze źródeł wojskowych, prasy wojskowej i cy-wilnej, a przede wszystkim ze wspomnień i relacji świadków historii, pilotów i bohaterów zespołu akrobacji lotniczej uprawianej na bojowych samolotach odrzutowych.
Przywołajmy słowa gen. broni pil., lotnika – kosmonauty RP Mirosława Hermaszewskiego, kiedyś dowódcy wrocławskiego pułku lotnictwa myśliwskiego, który wspominając dzieło starszego brata zapisał w Słowie Wstępnym tej książki:
Akrobacje lotnicze są ukoronowaniem umiejętności pilota, a wykonywanie ich w ugru- powaniu to najwyższy stopień wtajemniczenia, który opanowują najlepsi z najlep- szych, a dalej: Loty samolotów myśliwskich w zespole pary, trójki, klucza czy eskadry wynikały z potrzeby zwiększenia skuteczności bojowego działania w walce powietrznej, która w swej istocie jest jedną wielką improwizacją.
Podnieśmy też Jego apel o upamiętnienie dokonań wrocławskich lotników, choćby skromnym obeliskiem przed portem lotniczym w Strachowicach, z czterema MiG-ami w ugrupowaniu ROMB, mknącymi we wrocławskie niebo.
W 11 tomie zamieszczamy materiały prezentowane na sesjach świdnickiej i niegowskiej XII Międzynarodowego Warsztatu Archeologii Przemysłowej, prowadzonych 22-23 maja i 11-12 września 2015 r. Autorzy prowadzą czytelnika w sztukę budowy i eksploatacji piecy wentylacyjnych w śląskich kopalniach węgla kamiennego, ku górnośląskim dziełom Hansa Poelziga, ku problemom ochrony i zabezpieczenia podziemnych wyrobisk pod kątem ich adaptacji do celów turystycznych, ku zabytkom systemu kanalizacji Warszawy przełomu XIX/XX w. Odnajdziecie tutaj wybrane polskie propozycje bezzałogowych statków powietrznych, mowa jest też o polskich wątkach w lotnictwie Finlandii, o samochodach Oświęcim – Praga, o silniku Stirlinga, o aspektach ideologicznych, społecznych, gospodarczych turystyki industrialnej w Związku Radzieckim, o wczesnych polskich ideach i koncepcjach ochrony obiektów techniki i przemysłu. Prezentujemy materiały traktujące o dziejach i potrzebach ochrony zabytków budownictwa wodnego, żeglugi, kanałów śródlądowych, zabytkowych statków rzecznych, trolejbusów, samochodów, zespołów postindustrialnej architektury, reliktów dawnego oświetlenia ulicznego. Mówimy w końcu o stratach, jakie kulturze narodowej przynoszą nie do końca przemyślane projekty i realizacje programów ochrony i włączania dziedzictwa kultury technicznej w rytm współczesnego życia.
Tom 3 studiów zawiera prace prezentowane w 2014 roku na spotkaniach Dolnośląskiej Akademii Lotniczej prowadzonej przy Fundacji Otwartego Muzeum Techniki, z udziałem Klubu Lotników LOTECZKA, Jeleniogórskiego i Wrocławskiego Klubu Seniorów Lotnictwa. Zdecydowaliśmy, że w publikacji zwartej tych prac utrzymamy ich porządek zgodny z harmonogramem spotkań, na których były prezentowane. Jest ich ledwie 12. Odnalezienie tych, które mogą Was szczególnie interesować, nie będzie więc rodzić trudności. Podobnie jak w tomach wcześniejszych (2012-2013) utrzymać chcemy tym również wielowątkowy charakter naszych spotkań, w zależności od zainteresowań autorów, sięgający czasu pionierskich działań na polu techniki lotniczej, dziejów przemysłu lotniczego. sportu i militarnego wykorzystania lotnictwa, rozwoju nauki, techniki i technologii, polskiego w nie wkładu.
Tadeusz Kaczmarek – po Powstaniu Poznańskim 1956 roku podjął pracę w Wyczynowej Szkole Szybowcowej w Jeżowie Sudeckim w Aeroklubie Jeleniogórskim, od lat 60. XX w., przez wiele lat, kierując ich pracą. W 1957 r. został Samolotowym Mistrzem Polski juniorów, a w 1962 – seniorów. Posiada Złotą Odznakę Szybowcową z trzema diamentami. Przez 28 lat był prezesem Jeleniogórskiego Klubu Seniorów Lotnictwa. Za działalność na polu lotnictwa został wyróżniony dyplomem im. Paula Tissandiera Międzynarodowej Federacji Lotniczej FAI oraz najwyższym polskim wyróżnieniem lotniczym Błękitnymi Skrzydłami. Na szybowcach wylatał 1680 godzin, a na samolotach 4822.
Stanisław Błasiak – pilot szybowcowy od 1960 r., samolotowy od 1967 r. Posiada Złotą Odznakę Szybowcową z trzema diamentami. W latach 1978 – 2008 był pilotem PLL LOT, latając na samolotach An 24, TU 154 M, Boeing 767. Na szybowcach wylatał 1710 godzin, na samolotach 15984. Publicysta lotniczy, twórca własnego Muzeum Lotnictwa, współtwórca Klubu Lotników „Loteczka”. Od 2013 r. jest społecznym kustoszem Izby Lotniczej Pamięci
Urodzony w 1921 roku w Poznaniu, w rodzinie pochodzącej ze Lwowa. Szkoły kończył w Poznaniu, w pełni oddany harcerstwu. W czasie II wojny światowej żołnierz Polskiego Państwa Podziemnego, w czasie Powstania Warszawskiego walczył na Mokotowie, w szeregach legendarnego pułku Baszta. Po upadku Powstania, osadzonyw obozach pracy przymusowej, pracował w sztolniach i kamieniołomach w Ebensee, a następnie w Kirchbichl (Austria).
Urodzony w 1921 roku w Poznaniu, w rodzinie pochodzącej ze Lwowa. Szkoły kończył w Poznaniu, w pełni oddany harcerstwu. W czasie II wojny światowej żołnierz Polskiego Państwa Podziemnego, w czasie Powstania Warszawskiego walczył na Mokotowie, w szeregach legendarnego pułku Baszta. Po upadku Powstania, osadzonyw obozach pracy przymusowej, pracował w sztolniach i kamieniołomach w Ebensee, a następnie w Kirchbichl (Austria).
Po wojnie ukończył studia na Wydziale Lotniczym Szkoły Inżynierskiej im. H. Wawelberga i S. Rotwanda w Warszawie. Od 1950 pracował w Szybowcowym Zakładzie Doświadczalnym w Bielsku Białej. Autor książki „Technologia budowy szybowców”, współautor książek „Warsztatowiec lotniczy”oraz „Projektowanie i konstrukcja szybowców”. Współpracownik czasopism lotniczych, autor wielu artykułów technicznych i historycznych. Po przejściu na emeryturę opracowanie historii lotnictwa na Podbeskidziu stało się jego pasją, której oddał 25 lat życia. Jest członkiem Bielsko – Bialskiego Klubu Seniorów Lotnictwa. Nnadal uprawia swe hobby – malowanie pejzaży akwarelą. Posiada wiele odznaczeń bojowych i cywilnych – za pracę zawodową i społeczną.
Książka jest monografią działalności kilku pokoleń ludzi, pasjonatów lotnictwa, którzy w ciągu siedemdziesięciu lat ubiegłego stulecia stworzyli na Podbeskidziu prężne ośrodki lotnicze – szkoleniowe, wyczynowe i techniczne. Ludzie Ci zasłużyli na pamięć następnych pokoleń, które będą kontynuować ich idee.
Adam Skarbiński zebrał imponujący materiał dokumentujący efekt pracy ludzi lotnictwa, związanych z Podbeskidziem miejscem urodzenia, ale również i tych, którzy przybyli tu zwabieni perspektywą ciekawej pracy w pięknym, górzystym krajobrazie, wśród przyjaznych ludzi, którzy zawsze z sympatią, a często z entuzjazmem odnosili się do lotnictwa. Ten swoisty mikroklimat sprzyjający lotnictwu był na Podbeskidziu źródłem osiągnięć, które stawiają ten region tak wysoko w hierarchii krajowej.
Autor przeprowadzi nas w dzieje aeronautyki i lotnictwa we Wrocławiu, od pierwszego wzlotu balonu w maju 1789 do czerwca roku 2010, do dnia rozformowania ostatniej eskadry lotniczej stacjonującej w Strachowicach. Po raz pierwszy w piśmiennictwie polskim sporo miejsca poświęca pionierskiej epoce rozwoju lotnictwa w mieście, jak również burzliwemu okresowi lotniczych przemian w latach 1914-1945. Prowadzi dalej ku bogatej historii eskadr, pułków i wyższych struktur organizacyjnych polskiego lotnictwa wojskowego stacjonujących we Wrocławiu.
Uwagę skupia na militarnych aspektach wrocławskiego lotnictwa, nie omija jednak najistotniejszych wydarzeń związanych z wrocławskim lotnictwem cywilnym. Pamięta o zapomnianych często oddziałach i pododdziałach, w tym artylerii przeciwlotniczej, radiotechnicznych, łączności, dowodzenia i naprowadzania, zabezpieczających i logistycznego wsparcia. Odnajdziemy tu także podstawowe informacje o lotniczych organizacjach cywilnych, na rożnych płaszczyznach związanych z wojskiem i obronnością i dziesiątki postaci ludzi lotnictwa Wrocławia. Andrzej Paściak nie zapomina o pomnikach kultury materialnej lotniczego Wrocławia – znakach aeronautycznych i lotniczych wydarzeń w dziejach miasta w minionym XX stuleciu. Książka, oparta na bogatych źródłach, pochodzących z trudno dostępnych archiwów wojskowych, szeroko czerpie również z relacji i opinii bohaterów lotniczych zdarzeń, pilotów, mechaników, dowódców jednostek wojskowych. Temu zawdzięcza też swoje walory i rangę wyjątkowego dokumentu prowadzącego ku dziedzictwu cywilizacyjnemu Wrocławia, a nobilitującego również żołnierzy, których służba lotniczą tradycję miasta kształtowała.
Jan Pyś roztacza szeroką panoramę aktywności człowieka z rzeką związaną, pracy której owoce zniweczyła druga wojna światowa i wieloletni stan „zimnej wojny”, który z rzeki łączącej Śląsk z Europą uczynił barierę, od świata Polskę izolującą. To tylko jeden z czynników powodujących gospodarczą i kulturową degradację Odry i dobrze, że autor ku tej prostej i atrakcyjnej dla współczesnej polityki historycznej Polski problemów Odry nie ograniczył. Przeciwnie, na plan pierwszy wybił kwestie związane z kształtowaniem odrzańskich programów, czynników sprzyjających ich rozwojowi, wdrażaniu, polityce gospodarczej i technicznej państw nadodrzańskich.
Ze szczególną uwagą przygląda się procesom rozwoju idei wolnej żeglugi odrzańskiej, odrzańskiej doktryny, przemianom zasad administrowania zasobami Odry, mówiąc, że w nich – jak w soczewce – odbicie znajdują zjawiska na gruncie wizji i polityki wypracowane. Gdy wizji nie stawało nad Odrą rodził się stan zapaści. To być może wyjaśnia współczesny nam fenomen Odry, żeglugi odrzańskiej, gospodarczego z rzeki czerpania, tłumaczy dlaczego Odrzańska Droga Wodna jest dzisiaj ruiną, dlaczego proces degradacji rzeki wciąż postępuje, dlaczego tu i tam podejmowane wysiłki na rzecz ożywienia jej odcinków nie przynoszą społecznie użytecznych efektów? Przed Odrą wciąż szansa rozwoju, awansu do roli wielkiego transkontynentalnego szlaku wodnego łączącego północ z południem Europy. Ale bez porzucenia wypracowanej już w 1945 r., hamującej rozwój, doktryny odrzańskiej, bez ponownego włączenia rzeki w sieć śródlądowych dróg wodnych Europy, Odra nie zyska rangi dźwigni rozwoju gospodarczego, społecznego, kulturowego Nadodrza i Polski.
Tom 2 studiów zawiera prace prezentowane w 2013 roku na spotkaniach Dolnośląskiej Akademii Lotniczej prowadzonej przy Fundacji Otwartego Muzeum Techniki, z udziałem Klubu Lotników LOTECZKA i wrocławskiego Klubu Seniorów Lotnictwa. Zdecydowaliśmy, że w publikacji zwartej tych prac utrzymamy ich porządek zgodny z harmonogramem spotkań, na których były prezentowane. Jest ich ledwie 11. Odnalezienie tych, które mogą Was szczególnie interesować, nie będzie więc rodzić trudności.
Podobnie jak w tomie 1 (2011-2012) utrzymać chcemy tym również wielowątkowy charakter naszych spotkań, w zależności od zainteresowań autorów, sięgający czasu pionierskich działań na polu techniki lotniczej, dziejów przemysłu lotniczego. sportu i militarnego wykorzystania lotnictwa, rozwoju nauki, techniki i technologii, polskiego w nie wkładu. Nasze konwersatoria prowadzą również ku lotniczym krajobrazom, a znamiennym jest dla nich uwaga jaka przywiązujemy do prezentacji dziedzictwa kultury lotniczej Polski i i ochrony pomników techniki lotniczej, historycznych pól wzlotów, miejsc znaczonych lotniczym dziedzictwem, lotniczej architektury. Sięgając ku materialnym dokumentom dziedzictwa kultury lotniczej, a mówić chcemy nie tylko o maszynie, także o człowieku i jego dziele. Tym zagadnieniom poświęciliśmy w roku 2013 Międzynarodową Konferencję „Pomniki dziedzictwa lotniczego Polski”, miejscem obrad której stał się Jeżów Sudecki – kolebka światowego szybownictwa, nieprzerwanie rozwijającego się tutaj od 100 lat. Zaowocowała „Jeżowską kartą”. Realizując zapisane w niej wnioski powrócimy do Jeżowa w październiku 2014 roku. Raz jeszcze pochylimy się nad potrzebą ochrony pomników kultury lotniczej Polski, pamiętając o związku statku powietrznego z człowiekiem i kulturą, o związku stanowiącym istotę dziedzictwa. Tej relacji warto się przyglądać, poddawać ją stałej refleksji.
Stanisław Januszewski przybliża ok. 250 projektów prezentowanych przez 200 techników pochodzenia polskiego urzędom patentowym 13 państw Europy i USA. Uzyskali oni ochronę 204 wynalazków w ok. 280 wydanych im patentach. To dorobek piśmiennictwu polskiemu zupełnie nieznany, a autor przybliża nie tylko zapomniane projekty, także ich losy i sylwetki twórców, z których imionami przeważnie zetkniecie się po raz pierwszy.
W rzędzie pionierów myśli lotniczej znajdziecie m.in. najwybitniejszego filozofa i matematyka polskiego XIX stulecia – Józefa Marię Hoene Wrońskiego (1836), wodza Powstania Listopadowego i Powstania Węgierskiego czasu Wiosny Ludów – gen. Henryka Dembińskiego (1839), słynnego rzeźbiarza Wiktora Brodzkiego (1864), termodynamika – inż. Floriana Grubińskiego (1909) i wielu innych.
Prezentujemy kolejną garść studiów z zakresu historii techniki, archeologii przemysłowej, ochrony zabytków przemysłu i techniki.
Walory poznawcze tego tomu nie sprowadzają się tylko do odkrywania kart dziejów polskiej czy powszechnej myśli technicznej bądź zapoznanego zasobu dóbr kultury materialnej Polski. Jego walor, podobnie jak tomów wcześniejszych, polega na odsłanianiu warsztatu historycznego i źródeł informacji w dzieje techniki, przemysłu prowadzących.
Tom 1 studiów zawiera prace prezentowane na 12 spotkaniach prowadzonych w 2011 i 2012 r. Dolnośląskiej Akademii Lotniczej prowadzonej przy Fundacji Otwartego Muzeum Techniki, z udziałem Klubu Lotników LOTECZKA i wrocławskiego Klubu Seniorów Lotnictwa. Zdecydowaliśmy, że w publikacji zwartej tych prac utrzymamy ich porządek zgodny z harmonogramem spotkań, na których były prezentowane. Jest ich ledwie 12. Odnalezienie tych, które mogą Was szczególnie interesować, nie będzie więc rodzić trudności.
Przedstawiamy młyn motorowy „Nowość” w Niegowie, powstały w 1928 r., pracujący do 1967/68 r. Szczęśliwie utrzymał unikatowe wyposażenie w maszyny i urządzenia młyńskie, a także silnik na gaz ssany syst. Otto i gazownię przymłyńską z 1928 r., pracujące do ok. 1955 roku, czasu elektryfikacji Niegowa. Dzisiaj to pomnik kultury narodowej Polski, istotny składnik dziedzictwa cywilizacyjnego Mazowsza, tradycji młynarstwa wiejskiego, dokument prowadzący nas ku spadkowi przeszłości Niegowa, w którego dziejach motyw młyna przewija się stale.
Muzeum Techniki Rolniczej i Gospodarstwa Wiejskiego w Redeczu Krukowym, Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, stowarzyszenia: Bractwo Zabrodzkie i Wiatraki Kultury, Fundacja Hereditas spotykają się dzisiaj przy młynie. Pragną przysposobić go do roli Muzeum Młynarstwa i Piekarnictwa ziemi mazowieckiej.
Zapraszają wszystkich, którym na sercu potrzeba ochrony zabytków przemysłu i techniki, włączania ich w rytm współczesnego życia, czerpania z dziedzictwa.
Tomem tym otwieramy nowy cykl wydawniczy Fundacji Otwartego Muzeum Techniki. Publikować będziemy w nim prace, składające się na dorobek prowadzonego przez Fundację, wespół z wrocławskim Klubem Seniorów Lotnictwa i Klubem Lotników „Loteczka” ogólnopolskiego konkursu „Kariery lotnicze Polaków”.
Znajdziecie tutaj wspomnienia lotników, konstruktorów lotniczych, działaczy a obok nich także zapisy dokumentujące lotnicze ślady dziedzictwa kulturowego Polski oraz opracowania traktujące o dziejach lotnictwa polskiego, wojskowego, cywilnego, sportowego, przemysłu lotniczego, o twórcach, których biografie niosą w sobie zapis istotnych składników tradycji i dorobku polskiej myśli lotniczej.
W tomie inaugurującym cykl znajdziecie wspomnienia i prace pióra wybitnych lotników, historyków i świadków historii; Stanisława Babiarza, Stanisława i Radosława Błasiaków, Antoniego Chojcana Jana Cierniaka, Stanisława Januszewskiego, Janusza Łukaszewicza, Tadeusza Nowosielskiego, Wojciecha Soleżyńskiego, Waldemara Teski.
Mówimy nie tyle o maszynie, o statku powietrznym, co o wielorakich relacjach wykształconych w toku eksploatacji samolotu, szybowca, czy śmigłowca na polu kultury. Związek techniki z człowiekiem wykształcił kształt współczesnej cywilizacji, tym bardziej więc warto przyglądać się i stałej refleksji kulturowe fenomeny rozwoju myśli lotniczej poddawać. One to stanowią istotę dziedzictwa, one prowadzą nas ku przyszłości. Podnosimy wartości kulturowe materialnego dokumentu dziedzictwa lotniczego.
Mówimy o dobrach kultury narodowej, o lotniskach, architekturze i infrastrukturze pól wzlotów, o zabytkach lotniczych zakładów produkcyjnych, o obiektach związanych z imionami twórców lotnictwa, o pomnikach i tablicach pamiątkowych, o zabytkowych statkach powietrznych i ich reliktach, o archeologii lotniczej, o lotniczych miejscach prowadzących również w sferę dóbr kultury niematerialnej, jednym słowem o dziełach stanowiących nośnik informacji znaczącej dla kultury.
Bogactwa problematyki nie wyczerpaliśmy, ale przywołanych zabytków i przykładów przenoszenia ich ku przyszłości wystarczy, by uświadomić sobie potrzebę ochrony dzieł kultury lotniczej Polski. Przed nami zadanie ochrony lotniczych krajobrazów kulturowych i lotniczych artefaktów, wyzyskania tego bogactwa na polu oświaty i edukacji – kształtowania modelu współczesnego człowieka, otwartego na innowację i ciągle zachodzące wokół nas procesy przemiany.
Waszej uwadze polecamy dziełach i dobra, których ochrona łączyć nas może w poczuciu wspólnoty kultury i dziedzictwa, a o to przecież w procesach ochrony i zainteresowania zabytkiem chodzi.
Zamieszczamy tutaj garść studiów przygotowanych na X Międzynarodowy Warsztat Archeologii Przemysłowej, w roku 2013 prowadzony w zabytkowym młynie motorowy w Niegowie k/Wyszkowa. Autorzy prowadzą nas ku dziejom i zabytkom górnictwa, gazownictwa, lotnictwa, porcelany śląskiej, ciągników rolniczych, Wojennej Drogi Gruzińskiej, Muzeum Techniki Rolniczej i Gospodarstwa Wiejskiego w Redeczu Krukowym i Muzeum Odry FOMT we Wrocławiu.
Pozycję tę rozpoczyna szkic traktujący o archeologii przemysłowej, nowej, rozwijającej się od 50 lat dyscyplinie nauki interpretującej dziedzictwo kultury technicznej czasu rewolucji przemysłowej. Uznano to za ważne z tego powodu, że decyzje ochrony zabytku zawsze muszą znajdować oparcie w ustaleniach nauki. Dalej w kilku szkicach autor wskazuje na walory dzieła kultury technicznej jako komponenta kultury i źródło wszechstronnej informacji sięgającej złożonej relacji człowieka – środowiska – techniki. Tezy tej partii ilustruje przywołując dzieła sztuki górniczej, sztuki budownictwa żelbetowego, budownictwa lądowego i wodnego.
Każda ilustracja jest tutaj wystarczająco dobrą by wskazać na walory zabytku, jako źródła informacji, na istotę dziedzictwa i objaśnić dlaczego zabytek zasługuje na ochronę, a może inaczej … dlaczego my zasługujemy by z zabytkiem obcować. Tak oto wkraczamy w sferę pożytków, jakie z obcowania tego czerpać możemy, w sferze gospodarki, polityki społecznej, kultury, edukacji etc. Dopełnia to garść szkiców traktujących o wybranych zabytkach techniki Wrocławia, Dolnego Śląska i Gór Sowich.W końcu autor zaprasza do spojrzenia na doświadczenia Fundacji Otwartego Muzeum Techniki na polu poszukiwania aktywnych form ochrony dziedzictwa kultury technicznej, przybliża formułę i filozofię działania Fundacji Otwartego Muzeum Techniki i jej instrumentów – Muzeum Odry FOMT traktowanego w kategoriach komponentu przyszłego Otwartego Muzeum Techniki Wrocławia i Sowiogórskiego Muzeum Techniki.
Autor prowadzi ku dziełom kultury technicznej od lat wyłączonym z ruchu, ku reliktom budowli wodnych, jazów, śluz wpustowych, młynówek, murowanych z kamienia komór kół wodnych, drewnianych, zrujnowanych łotoków. Otwiera przed czytelnikiem wrota młynów i tartaków, od 20-25 lat zamkniętych na cztery spusty. Większość z nich utrzymuje, czasami nawet kompletne wyposażenie technologiczne, w młynach mlewniki kamienne i walcowe, łuszczarki, różne odsiewacze i maszyny czyszczące, systemy transportu produktów przemiału a w partiach podpiwniczenia wały napędowe, koła pasowe i systemy przełożenia napędu od kół wodnych czy turbin na maszyny i urządzenia młyńskie pracujące na napędach zespolonych,
drewniane koła palecne, csewia, koła pasowe etc. W tartakach, których rodowody, tak jak młynów, sięgają zwykle XIX stulecia, znajdziemy tradycyjne układy przełożenia napędów z kół wodnych na traki czy cyrkularki a także maszyny tartaczne pochodzące z przełomu XIX/XX w., wciąż sprawne i przynajmniej sporadycznie, ale eksploatowane.
Znajdziemy pyszną architekturę młynów czy tartaków, o zgrozo zwykle jej właścicielom wcale pozytywnie się nie kojarzącą, tak jak nie znajdują również zrozumienia dla walorów kulturowych dawnych budowli wodnych czy porzuconych maszyn młyńskich, dla dóbr wyeksploatowanych i nie przystających do świata, bezustannie pozostającego w pogoni za nowym.
Autor stale stawia nas przed pytaniem o przyszłość dziedzictwa kultury technicznej Beskidu Sądeckiego, Gorc, Podhala, na ile przetrwa ono czas niesprzyjający ochronie, na ile dotrwa czasu zrozumienia jej potrzeby, kiedy dojrzeje świadomość jej waloru ponadczasowego, sprzyjającego promocji regionu w skali europejskiej, kształtowaniu programów rozwoju skierowanych ku turystyce, na ile młyny i tartaki regionu awansują do rangi atrakcji turystycznej, na ile wykształcą produkt turystyczny i narzędzia zapewniające przeniesienie wyjątkowego i unikatowego w skali Polski dziedzictwa ku przyszłości? Stawia nas przed wyzwaniem. Cóż my uczynić możemy dla utrzymania i rozumnego z dziedzictwa czerpania?
Międzynarodowy Warsztat Naukowy Studentów/Międzynarodowy Warsztat Archeologii Przemysłowej zrodziła w 2004 r. inicjatywa Międzywydziałowego Studenckiego Koła Naukowego Politechniki Wrocławskiej „Ochrony zabytków techniki HP Nadbor”. Adresowany jest do studentów i doktorantów uczelni Polski i Europy. Kształtować ma płaszczyznę wymiany doświadczeń i współpracy studenckiego ruchu naukowego na polu historii techniki, ochrony dziedzictwa kultury technicznej i turystyki industrialnej. Chcielibyśmy zwrócić uwagę na potrzebę humanizacji studiów technicznych i politechnizacji humanistycznych, na kulturowe role techniki, relacje pomiędzy środowiskiem – człowiekiem – techniką, tak znaczące dla kształtu naszej cywilizacji i ważące na jakości życia. W tej serii wydawniczej publikujemy opracowania naszych kolegów, studia właściwe dla historii nauki i techniki, wynalazczości, inżynierii etc, ochrony dziedzictwa technicznego, zabytków techniki i te traktujące o czerpaniu z dziedzictwa dla rozwijania programów sięgających w sferę edukacji, oświaty, turystyki industrialnej, kształtowania przestrzeni i formułowania nowych programów rozwoju, organizacji i form działania studenckiego ruchu naukowego, doświadczeń i osiągnięć na polu historii techniki i ochrony zabytków techniki. Przesłania Międzynarodowego Warsztatu Archeologii Przemysłowej zamierzamy kontynuować.
Książka pod red. S. Januszewskiego, powstała z okazji Polskiego Kongresu Górniczego 2007, zawiera 25 artykułów, uporządkowanych w trzech działach. Pierwszy mówi o górnictwie w procesie przemian techniki i kultury, o cywilizacyjnych aspektach dziejów górnictwa polskiego. W części drugiej uwagę kierujemy ku problematyce archeologii przemysłowej, metodologii i źródłom tej nowej dyscypliny nauki, interpretacji materialnych dokumentów dziedzictwa, zabytkom techniki jako nośnikom informacji. Część trzecia poświęcona jest współczesnym nam procesom dezindustrializacji i roli jaką w ich kontekście przypisujemy ochronie tradycji i zabytków górnictwa polskiego.
Wśród autorów tej pozycji znajdujemy górników, historyków, archeologów, etnografów, muzealników. Prowadzą nas od przeszłości ku przyszłości, ku dziełom sztuki górniczej służącym dzisiaj poszukiwaniu nowych programów rozwoju społeczności historycznych zagłębi górniczych, ku społecznym i gospodarczym aspektom ochrony pomników techniki górniczej.
Stanisław Januszewski przedstawia nieznany dorobek około 180 wynalazców polskich aktywnych na polu techniki lotniczej okresu pionierskiego. Składa się nań około 240 projektów statków powietrznych, ich elementów konstrukcyjnych, wyposażenia lub uzbrojenia, składanych w latach 1870-1917 rosyjskiemu Ministerstwu Wojny z propozycją podjęcia ich realizacji. Skala tej aktywności w aspektach statystycznych, a także merytorycznych, w nowym świetle stawia polski udział w lotniczym ruchu wynalazczym XIX i początków XX wieku. Oprócz propozycji niezwykłych znajdujemy i takie, które złożyły się na kanon dokonań techniki lotniczej doby jej narodzin lub wniosły wkład w rozwój rosyjskiej myśli lotniczej. Polskie pomysły wynalazcze przedstawiono na tle rozwoju europejskiej i rosyjskiej myśli lotniczej okresu pionierskiego, polityki technicznej armii rosyjskiej, a także polskiej spuścizny skrywanej dotychczas w annałach światowej literatury patentowej. Autor odtworzył biogramy wynalazców, zrekonstruował kształt formułowanych przez nich propozycji technicznych, przedstawił oceny pomysłów wynalazczych dokonywanych przez rosyjskich ekspertów wojskowych oraz zbadał losy oferowanych państwu rosyjskiemu projektów, akcentując przy tym wartości historyczno-techniczne polskich propozycji wynalazczych składanych Ministerstwu Wojny Rosji. Książka jest bogato ilustrowana czarno-białymi zdjęciami i rysunkami.
W oparciu o studia prowadzone przez autorów (Stanisław Januszewski, Vadim Rostislavovitsch Mikheyev) w zbiorach rosyjskich, polskich, francuskich i niemieckich przedstawiono dorobek i wkład w rozwój techniki lotniczej inż. Witolda Jarkowskiego, 1875-1918, absolwenta petersburskiego Instytutu Technologicznego, jednego z pierwszych Europejczyków z tytułem inżyniera-aeronauty paryskiej Ecole Superieure Aeronautique (1911), syna Jana Jarkowskiego, 1844-1902, zapomnianego badacza wirników nośnych śmigłowca, który w Rosji zyskał miano „rosyjskiego Langley’a”.
Zapomniany, jak i ojciec, wniósł interesujący wkład w rozwój aerodynamiki stosowanej – jako autor metod projektowania śmigłowców i jako jeden z pierwszych badaczy w zakresie materiałów i technologii lotniczych. Usytuowany w kręgu liderów „petersburskiej naukowej szkoły lotniczej” odegrał poważną rolę jako uczony, wychowawca technicznych kadr lotniczych, wykładowca Instytutu Technologicznego i Politechniki w Petersburgu, a także jako popularyzator problematyki lotniczej na gruncie rosyjskim i polskim. Związany od 1913 r. z przemysłem lotniczym, z zakładami Lebiediewa, Szczetinina i RBWZ, współpracownik Igora Iwanowicza Sikorskiego, był jednym z twórców rosyjskiego przemsyłu lotniczego. Padł ofiarą „czerwonego terroru” 1918 roku. Oczekujemy jego rehabilitacji.
17 grudnia 1903 r. – to symboliczna data w dziejach lotnictwa światowego. Lot braci Wright połączył przeszłość i przyszłość, zamykając epokę poszukiwań możliwości lotu – otworzył nową, opanowywania przez człowieka przestworzy. Podobnie, rangę symbolu zyskały narodziny polskiego lotnictwa wojskowego w 1918 r., znacząc tym i odrodzenie państwa polskiego i otwierając pole pracy na rzecz lotnictwa w kraju i dla kraju.
Stulecie lotnictwa wyzwala pytanie o dziedzictwo, o jego walory ważne dla współczesnych.Autorzy tej książki – historycy lotnictwa światowego i polskiego, również z Rosji, Niemiec i Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej
– postrzegają je w kontekstach kultury powszechnej i narodowej, także tych bliższych pojęciu „małej ojczyzny”, i obecnych w wymiarze człowieka, jego życia, doświadczenia i własnego „kosmosu”.
Rocznicę stulecia obchodzimy w Polsce, by przypomnieć, że w procesie przemiany techniki lot
niczej Polacy odegrali rolę znaczącą, niewspółmiernie dużą w odniesieniu do potencjału gospodarczego i intelektualnego kraju, by uzmysłowić, że w latach 30. XX w. przemysł lotniczy Polski odgrywał rolę wiodącą w modernizacji wytwórczości kraju, że Polacy, działający w kraju i na emigracji, w XIX i XX wieku wnieśli istotny wkład w rozwój techniki lotniczej świata. Wielu, złotymi zgłoskami, zapisało się na kartach historii lotnictwa Francji, Rosji, Austrii, Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej.
Obchodzimy tę rocznicę na Dolnym Śląsku, by przypomnieć, że – obok Rhön Wasserkuppe – był kolebką światowego szybownictwa, od lat 40. XX w. „kopalnią diamentów”, i że wciąż oferuje wyjątkowe możliwości uzyskiwania rekordowych przewyższeń, czy szans rekordowych przelotów z fali.
Obchody stulecia lotnictwa światowego wykreowały tę książkę, zapis polskiego udziału w procesach przemiany lotnictwa światowego, myśli i techniki lotniczej, także naszego przemysłu, szkolnictwa, lotnictwa wojskowego, wizji przyszłości, dziedzictwa tak mocno osadzonego w zbiorowej pamięci.
W polu widzenia Piotra Kmiecika znalazły się kształtujące obraz Dzierżoniowa dzieła sztuki budownictwa mieszkaniowego, publicznego i sakralnego, przemysłowego i tego związanego z infrastrukturą miejską.
To pierwszy przewodnik turystyczny po Wrocławskim Węźle Wodnym, po budowlach wodnych, śluzach i jazach, po mostach, po portach, przystaniach i stoczniach. Zapraszamy do miejsc mitycznych miasta. Dotrzeć tam można pieszo, rowerem, łodzią motorową, kajakiem, statkiem spacerowym, a nawet własnym samochodem, tramwajem, czy autobusem komunikacji miejskiej. Proponujemy trasy turystyczne wiodące i lądem i rzeką oraz jej odnogami lub kanałami. Załączamy mapy. Wraz z opisem pozwolą zorientować się w położeniu polecanych przez nas obiektów, odnaleźć i własne propozycje wędrówki. Gorąco zachęcamy do odkrywania Odry i Wrocławia.
Wyjątkowa dla piśmiennictwa polskiego, oparta na gruntownych studiach archiwalnych, monografia wszystkich statków parowych, bocznokołowych (na rok 2009 planowane wydanie t II – statki tylnokołowe i łańcuchowe oraz t III – statki śrubowe). Mowa o statkach eksploatowanych na rzekach i kanałach w historycznych i współczesnych granicach administracyjnych państwa polskiego. Praca zawiera obszerny wstęp, zarys rozwoju parowej żeglugi śródlądowej, procesów przemiany w technice budowy statków bocznokołowych.
Zasadniczą część kształtuje encyklopedyczny wręcz słownik poszczególnych statków, podający m.in. daty budowy jednostki, stocznię, nazwy (zmienne), armatorów, porty macierzyste, obszary eksploatacji jednostki i jej dzieje, modernizacje, przebudowy, charakterystyki techniczne etc. Mowa również o jednostkach objętych ochroną prawną – zabytkach techniki – o holowniku parowym „Nadbór”, o lodołamaczu „Kuna” i in., zwykle socjologicznie zdegradowanych i umykających uwadze środowisk zainteresowanych ochroną dziedzictwa śródlądowych dróg wodnych Polski. Autorem książki (ok. 350 stron, jest Marek A. Michalski, profesor Wyższej Szkoły Morskiej w Szczecinie, od wielu lat z benedyktyńską cierpliwością i pasją, odtwarzający dzieje konstrukcję poszczególnych statków parowych na Odrze, Wiśle, na rzekach i kanałach Polski.
Druga część monografii, wszystkich statków parowych, tylnokołowych i łańcuchowych, przygotowana w oparciu o gruntowne studia archiwale. Mowa o statkach eksploatowanych na rzekach i kanałach w historycznych i współczesnych granicach administracyjnych państwa polskiego.
Wyjątkowa dla piśmiennictwa polskiego, oparta na gruntownych studiach archiwalnych, monografia wszystkich statków parowych, śrubowych. Mowa o statkach eksploatowanych na rzekach i kanałach w historycznych i współczesnych granicach administracyjnych państwa polskiego.
Biografia Kapitana żeglugi odrzańskiej i reńskiej Mariana Kosickiego kreśli stronice księgi legend Odry, rzeki europejskiej i ludzi rzeką zauroczonych, którzy Odrze poświęcili życie. Żył jej sprawami i w czasie ostatnim nie mógł pogodzić się z losem rzeki niechcianej, do ostatnich chwil życia podnosił potrzebę jej ożywienia, przywrócenia żeglugi towarowej, rozwoju turystyki i rekreacji, także ochrony dziedzictwa przestrzeni kulturowej Odry.
Autorzy książki, historycy, muzealnicy, konserwatorzy zabytków, specjaliści z zakresu gospodarki wodnej i transportu wodnego, podnoszą potrzebę ochrony dziedzictwa kulturowego rzek i kanałów Polski, żeglugi morskiej i śródlądowej, portów, stoczni, budownictwa wodnego etc. Prowadzą ku problematyce ewidencji, ochrony, rewaloryzacji i eksploatacji zabytkowych jednostek pływających oraz udziału wolontariatu w procesach ochrony dziedzictwa kulturowego. Akcentują wartości spuścizny kultury technicznej dla kształtowania modelu współczesnego człowieka, dla realizacji pożądanych społecznie programów wychowawczych i edukacyjnych. Mówiąc zaś o ochronie dziedzictwa morskiego i rzecznego Polski wskazują nie tylko na motywy tegoż działania płynące z potrzeby wciąż na nowo artykułowanej tożsamości kulturowej narodu, ale i na walor zabytku dla procesów stałego poszukiwania nowego, już nie tylko w sferze kultury, także gospodarki i ekonomii, aktywizacji społeczno-gospodarczej obszarów nadmorskich i nadrzecznych Polski. Zapraszają do refleksji nad stanem i perspektywami ochrony dóbr kultury narodowej Polski, wskazując przy tym na swoiste sprzężenie zwrotne występujące między rozwojem muzealnictwa morskiego i rzecznego, a rolą i znaczeniem morza i rzek w różnych dziedzinach życia gospodarczego i społecznego kraju, regionów, miast i społeczności nadrzecznych
Ekosystem kryje zapis procesów przemiany środowiska naturalnego i kulturowego, także relacji człowieka, uzbrojonego w wiedzę, narzędzia i technologie, ze środowiskiem i kulturą. Walory środowiska jako dobra natury i kultury zarazem, stanowić mogą nie tylko źródło informacji. Dzisiaj kreują też jedną z podstaw polityki zrównoważonego rozwoju, sprzyjać mogą procesom transformacji gospodarczej, społecznej, kulturowej, których autorami i świadkami jesteśmy, odpowiadać wyzwaniom czasu,zwłaszcza wtedy, gdy myślimy o potrzebie kształtowania nowego modelu człowieka, człowieka otwartego na ogarniające go dynamiczne przemiany, poszukującego nowych programów rozwoju. W tych kontekstach postrzegamy ideę kreowania Ekomuzeum rzeki Drawy, ekomuzeum, w polu widzenia którego znajdą się zarówno walory natury, ożywionej i nieożywionej, jak i kultury, i człowieka w przestrzeni i czasie.W programie Ekomuzeum poważną pozycję zajmie ochrona aktywna zabytków przemysłu i techniki. Ekomuzeum to nie zbytek, lecz autentyczna potrzeba – promująca regiony i kraj. To również czynnik wpływający na aktywizację lokalnych społeczności i odgrywający ważką rolę w kreowaniu samorządności i odpowiedzialności za przestrzeń i środowisko, tak naturalne, jak i kulturowe, tu i teraz. Ekomuzeum to instytucja kultury, ale i ruch społeczny, skierowany w kierunku włączania wszystkich składników dziedzictwa w rytm współczesnego życia, ze spadku przeszłości, z dziedzictwa natury i kultury, czerpiący impulsy pokonywania rezerw wzrostu.
Dzieła techniki otaczają nas zewsząd. Wiele awansowało do rangi dóbr kultury narodowej. Stanisław Januszewski i współpracujący z Fundacją Otwartego Muzeum Techniki oraz z Biurem Studiów i Dokumentacji Zabytków Techniki historycy, w kilkudziesięciu szkicach, przybliżają wybrane zabytki przemysłu i techniki Polski, dzieła budownictwa, architektury przemysłowej, maszyny i urządzenia techniczne. Odczytują je jako swoiste znaki kulturowe, dokument dziedzictwa cywilizacyjnego, kształtowania się nowożytnego społeczeństwa.
Traktują je nie tylko jako źródło informacji prowadzące w dzieje techniki i technologii, historii architektury i sztuki, gospodarki, życia społecznego i kultury. Akcentują walor zabytku i jego ochrony w procesach formułowania nowych programów rozwoju, kształtowania środowiska kulturowego, edukacji technicznej społeczeństwa etc.
Rzeki Bóbr, Kwisa i Kamienna stanowią oś drugiego co do wielkości zespołu elektrowni wodnych w Polsce. Zakład Energetyczny „Jelenia Góra” SA skupia 13 elektrowni, w tym 8 przepływowych i 5 zbiornikowych, 3 zbiorniki włączono w system ochrony przeciwpowodziowej Podsudecia. W elektrowniach zainstalowano 36 turbin o mocy 28,2 MW z czego 28-systemu Francisa, 8-z wirnikami Kaplana. Tu, w Leśnej w 1907 roku uruchomiono pierwszą zawodową elektrownię wodną na obszarze Polski. Tu, w Nowogrodzie Bobrzańskim w 1894 roku, po raz pierwszy podjęto produkcję i dystrybucję energii elektrycznej w oparciu o turbiny młyna wodnego.
Autorzy, posługując się bogatym materiałem źródłowym, dokumentacją i kartografią robót górniczych, prowadzonych w Górach Sowich od XIII do XX w., sięgają również do materialnych dokumentów dziedzictwa cywilizacyjnego – reliktów prac górniczych (zapadlisk sztolni, szybów wydobywczych i wentylacyjnych, hałd skały płonnej) widocznych na powierzchni ziemi, m.in. w Bystrzycy Górnej, Jedlinie Zdroju, Srebrnej Górze i w Zagórzu Śląskim. Poszukują śladów dawnych hut w Jugowie i Lubachowie.
Prowadzą nas w głąb ziemi, do ocalałych kopalń rud ołowiu, srebra, cynku, barytu, do zabytkowych sztolni Bystrzycy Górnej, Jugowa, Kamionki, Michałkowej, Rzeczki i Walimia. Odkrywają przed nami zapomniane karty dziejów górnictwa rudnego Gór Sowich, śledzą dzieje gwarectw i licznych tu niegdyś kopalń. Mówią o sztuce i prawie górniczym, o stanie i procesach przemiany w technikach poszukiwania i udostępniania złóż, urabiania skały, eksploatacji i wzbogacania kruszcu, o transporcie, o sposobach odwadniania kopalń i ich wentylacji, a nawet o organizacji prac górniczych. Książka Eufrozyny i Zygfryda Piątków ożywia pomniki techniki górniczej Gór Sowich. Skłania też do zastanowienia się nad stanem i koniecznością ochrony dziedzictwa cywilizacyjnego regionu. A zaświadczają je tutaj i dzieła architektury rzemiosła i przemysłu włókienniczego, zabytki prowadzące w dzieje ochrony przeciwpowodziowej Podsudecia, energetyki wodnej i przemysłu wiejskiego, komunikacji kolejowej, kształtowanej przez wieki infrastruktury technicznej regionu. Czas je udostępnić dla ruchu turystycznego, włączyć w nurt współczesnego życia, obok walorów poznawczych eksploatować również edukacyjne i utylitarne, służące promocji regionu.
Inżynieria wodna jest pierwszą pozycją z serii wydawniczej „Zabytki przemysłu i techniki w Polsce”. Publikujemy w niej wybrane prace dyplomowe studentów Podyplomowego Studium Archeologii Przemysłowej, prowadzonego przez Instytut Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej oraz Fundację Otwartego Muzeum Techniki. Autorzy tych prac, bogato ilustrowanych zdjęciami i kopiami starych planów i map, przedstawiają cenne zabytki hydrotechniczne w Polsce,…
…takie jak urządzenia hydrotechniczne śródmiejskiego węzła wodnego we Wrocławiu, mosty Kanału Elbląskiego czy pochylnie nieistniejącego już prawie Kanału Kłodnickiego. Zwracają uwagę czytelnika na potrzebę ochrony zabytków techniki, które stanowią przecież ważny element europejskiego dziedzictwa kulturowego. Ukazują ich piękno i dbałość dawnych budowniczych o to, by każda wznoszona przez nich budowla nie tylko dobrze służyła użytkownikom, lecz również odznaczała się niepowtarzalnością formy i dopracowaniem każdego jej detalu. Książkę zamyka artykuł kierownika studium, Stanisława Januszewskiego, w którym autor opowiada o historii i niekonwencjonalnych formach działania Podyplomowego Studium Archeologii Przemysłowej.
Kanał Ostródzko – Elbląski postrzegamy zwykle przez pryzmat pochylni – budowli pionierskich i unikatowych w skali światowego budownictwa hydrotechnicznego. Stanisław Januszewski, Leszek Budych, Władysław Marian Telus, Roman Klim i Andrzej Wilk prowadzą czytelnika również ku śluzom i jazom, mostom, bramom ochronnym, technologiom wykonywania przekopów, nasypów, uszczelnień i ubezpieczania skarp, sposobom prowadzenia kanału w terenie i problemom zasilania go w wodę – zabytkom techniki przesądzającym o randze kanału…
…jako pomnika dziedzictwa cywilizacyjnego. Kanał Ostródzko – Elbląski postrzegać można nie tylko w kategoriach dzieła hydrotechniki. Z chwilą gdy mówimy o mechanizmach pochylni – również mechaniki, gdy zaś wejrzymy w rozwiązania funkcjonalno – architektoniczne budowli z nim związanych – to zauważymy również relacje z architekturą przemysłową. Kanał to również charakterystyczny dlań tabor pływający, porty i obrotnice statków, warsztaty remontowe i stocznie – to wprowadza nas w sztukę budowy i eksploatacji statków, transportu wodnego i żeglugi.
Biogramy George Jacoba Steenke i jego współpracowników, pierwsze regulaminy policyjne normujące zasady eksploatacji kanału, bogata dokumentacja pochylni, budowli i architektury, maszyn i urządzeń technicznych dopełniają treści książki, pierwszej, tak szeroko wprowadzającej w dzieje kanału i w procesy zachodzącej na nim w XIX/XX w. przemiany technicznej.
Wzniesione wokół nas mosty kryją w sobie informacje o dziejach techniki i procesach jej przemiany, o relacjach między człowiekiem, przestrzenią, przyrodą i techniką. Wiedza ta ma walory poznawcze i dydaktyczne, ale również utylitarne – może być pomocna w utrzymaniu i eksploatacji mostów – tych zabytkowych, istotnych dla dorobku technicznego Europy i tych – wydawałoby się – zwyczajnych, ale znaczących dla krajobrazów kulturowych Polski. Autorzy przedstawiają najstarsze polskie mosty: kamienne, żeliwne, stalowe, żelbetowe i z betonu sprężonego.
Podkreślają ich walory historyczno-techniczne, architektoniczne i estetyczne. Mówią o sztuce utrzymania mostów zabytkowych, o problemach wiążących się z ich remontem i rewaloryzacją, o zastosowaniu współczesnych osiągnięć inżynierii lądowej pod względem zarówno materiałów, technologii, jak i sztuki budownictwa mostowego. Mówią o pożytkach płynących z uprawiania historii mostownictwa, o potrzebie ewidencji i dokumentacji dzieł znaczących dla kultury technicznej i etosu mostowca.
Na obszarze Polski wybudowano na przestrzeni wieków wiele mostów, stanowiących kolejne ogniwa w rozwoju inżynierii. Niektórym z nich, tym już nie istniejącym, i tym, które zachowały się do dzisiaj bądź przebudowane, bądź w pierwotnej konstrukcji poświęcono siódmy tom Zabytków przemysłu i techniki w Polsce, Podobnie jak wcześniej, tak i teraz poszerzając wydanie pierwsze książki z 2001 r., zwrócono uwagę na wybrane problemy i dzieła, a w szczególności:
Tom ten to efekt wspólnej pracy, studiów i badań nad dziejami zabytkowych mostów w Polsce, którą podjęli pracownicy Zakładu Mostów Politechniki Wrocławskiej, Biura Studiów i Dokumentacji Zabytków Techniki oraz Fundacji Otwartego Muzeum Techniki.
Stanisław Januszewski, Władysław Marian Telus i Mieczysław Wróblewski rekonstruują dzieje holenderskich holowników odrzańskich – tzw. małych i dużych „holendrów”, zbudowanych w 1948-1949 r. w stoczniach holenderskich dla Odry. Prowadzą nas ku programom ochrony zabytkowego holownika parowego „Nadbór” – jedynego statku śródlądowego w Polsce, który utrzymał oryginalny silnik parowy, kotłownie, bogate wyposażenie pokładu, dobry kadłub.
Odbudowany przez BSiDZT oraz założycieli Fundacji pełni od 1999 r. role statku-laboratorium, statku-szkoły i statku-muzeum, Centrum Interpretacji Dziedzictwa Technicznego. Mówiąc o odbudowie zabytkowego holownika, autorzy akcentują potrzebę ochrony aktywnej dziedzictwa Odry oraz znaczących go pomników budownictwa wodnego i architektury przemysłu nadodrzańskiego. Niektóre z dzieł techniki awansowały nad Odrą do rangi dóbr kultury narodowej, tak jak „Nadbór” prowadzą również w dzieje Wrocławskiego Węzła Wodnego, drogi wodnej, żeglugi i floty odrzańskiej, wrocławskich portów i stoczni, załóg i czasu parowych statków, których zmierzch dokonał się niemalże na naszych oczach.
W znacznych skrótach prezentujemy wybór haseł „odrzańskich”, opracowanych dla ENCYKLOPEDII WROCŁAWIA (pod. red. Jana Harasimowicza, wyd. I, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2000) przez wielu autorów, m.in. Cezary Buśko (CB), Janusz Czerwiński (JCz), Otton Dąbrowski (OD), Arkadiusz Dobrzyniecki (AD), Allfred Dubicki (ADu), Wiesław Geras (WG), Piotr Gerber (GP), Daniel Gibski (DG), Mateusz Goliński (MG), Jan Harasimowicz (JH), Marzanna Jagiełło-Kołaczyk (MJK), Stanisław Januszewski (SJ), Krzysztof Jaworski (KJ), Tomasz Jurek (TJ), Henryk Klamecki (HeK), Jan Kmita (JKm),
Jerzy Komorowski (JKom), Janusz Kramarek (JKr), Tomasz Kruszewski (ToK), Teresa Kulak (TeK), Artur Kwaśniewski (Akw), Maciej Łagiewski (MaŁ), Piotr Migoń (PM), Barbara Miszewska (BaM), Antoni Ogorzałek (AO), Dariusz Pawlicki (DP), Andrzej Polański (AnP), Józef Rabiega (JRa), Barbara Rogowska (BR), Paweł Rzeźnik (PRz), Jakub Tyszkiewicz (JbT), Andrzej Wilk (AWi), Grzegorz Wójcik (GWk), Andrzej Zawada (AZ), Adam Żurek (AŻ). Polecamy Państwu to wydawnictwo. Przygotowywana jest jego druga edycja, poszerzona.
Folder prezentuje formułę ideową Otwartego Muzeum Techniki, misję Fundacji Otwartego Muzeum Techniki i jej aktywność na polu ochrony dziedzictwa kultury technicznej Polski. Przybliża inicjatywy Fundacji na polu ochrony zabytkowych statków śródlądowych i działalność Muzeum Odry FOMT, prowadzoną na zabytkowych jednostkach, na holowniku parowym Nadbór (1949), na dźwigu pływającym Wróblin (1939), na barce towarowej (1936). Prezentuje dziedzictwo techniczne Wrocławia i Dolnego Śląska, zwłaszcza regionu Gór Sowich gdzie od 2003r.
Fundacja buduje przestrzenne Sowiogórskie Muzeum Techniki, wsparte na zabytkowych parowozowniach Dzierżoniowa (1858, 1901), na bielawskim folwarku Dieriga (koniec XIX w.), na XIV-wiecznej sztolni kopalni rud ołowiu, srebra i cynku w Walimiu, na elektrowni wodnej Lubachów (1913-1916).
Strony tej książki odsłaniają nam dzieło i dorobek życia uczonych, techników, przemysłowców, architektów, działaczy społecznych, organizatorów kultury, artystów i poetów, ludzi targanych emocjami, wciąż na nowo pragnących odczytywać otaczający ich świat. Zapisali się w dziejach Dzierżoniowa, Bielawy, Świdnicy, Nowej Rudy i Gór Sowich. Ich twórczość niesie zapis przestrzeni kulturowej, czasu, człowieka, ducha poznania, prowadzi ku dziedzictwu i tym jego walorom, z których kultura wyrasta.
Imiona niektórych utrwalono w nazwach osad, ulic, sowiogórskich szlaków. Jak wielu jednak zapomnieliśmy, jak wielu nie znamy. A przecież Maria Kunicka była jednym z autorów przewrotu kopernikańskiego, Joachim Achilles stanął w rzędzie pionierów dolnośląskiej epidemiologii, a Daniel Czepko zyskał sławę jako lekarz, poeta i historyk ziemi świdnickiej. Leo Christoph zasłynął jako zaangażowany kaznodzieja i duszpasterz. Joseph Wittig, wybitny teolog, wszedł także do historii niemieckiej literatury międzywojennej. Carl Ferche, Richard Tamm i Heinrich Henkel otwierali Góry Sowie turystyce, a twórczość architektów i budowniczych dzierżoniowskich kształtowała przestrzeń kulturową, wyrażała harmonię i hierarchię społeczną, stale zmieniające się potrzeby w zakresie jakości życia człowieka. Anonimowi często gwarkowie, Zedlitzowie, Sadebeck i ród Dierigów, Kulmitzowie, Eppnerowie, Trautvetter, Wiesen i Mau wprowadzali region na drogi XIX/XX-wiecznej industrializacji. Los Manfreda von Richthoffena i Władysława Kabata prowadzi w świat lotnictwa, który odkrył przed człowiekiem przestrzeń powietrzną. Teodora Mierzeję, twórcę robotniczego teatru z Bielawy, wielu wciąż pamięta.
